Wykład dr Dariusza Pączkowskiego

Podstawy klasyfikacji szóstaków krakowskich Zygmunta III Wazy

 

Streszczenie referatu:

Na szóstakach krakowskich Zygmunta 111 Wazy bitych w latach 1623-1627 można wyróżnić szereg cech typologicznych, pozwalających na usystematyzowanie tych monet. Do podstawowych wizerunkowo-heraldycznych cech, które się zmieniają, należy zaliczyć:

• Portret króla, który zmienia się trzynastokrotnie w trakcie bicia monet. Cechą dominującą w zmieniającym się wizerunku jest korona królewska oraz elementy zbroi: obojczyk oraz kokarda widoczna na ramieniu króla.
• Herb wraz z tarczą herbową podskarbiego wielkiego koronnego. W okresie bicia szóstaków podskarbimi koronnymi byli Mikołaj Daniłowicz (h. Sas) oraz Hermolaus Ligęza (h. Półkozic).
• Korona homagialna na rewersie. stanowiąca najważniejsze insygnium władzy królewskiej, zmienia się 22 razy w latach 1623-1627. Elementem, który decyduje o tak dużej liczbie odmian, jest znak umieszczany na obu fleuronach korony oraz obecność lub brak dwóch dużych owali występujących w przestrzeni korony.
• Herb Snopek, rodowy znak Wazów, zmienia wraz z tarczą herbową swój kształt trzykrotnie w okresie bicia szóstaków.
• Wśród herbów polski i Litwy, umieszczonych na rewersie, Pogoń litewska zmienia kilkakrotnie swój wygląd. Do najłatwiej rozpoznawalnych różnic należy zaliczyć brak lub występowanie pióropusza na hełmie rycerza.

Poza cechami heraldycznymi istotny wpływ na klasyfikację szóstaków mają następujące dodatkowe cechy monet:

• Data emisji szóstaków, zazwyczaj umieszczana na rewersie, zmienia położenie sześciokrotnie w ciągu 5 lat wybijania monet. Początkowo cyfry daty były rozdzielone i kilkakrotnie umieszczane w różnych miejscach rewersu. Najczęściej spotykane są szóstaki, w których data umieszczona jest w otoku, na końcu legendy.
• Tytulatura zawiera dwie ważne odmiany imienia królewskiego SIGISMVN i SIGIS, oraz szereg zniekształceń powstałych na skutek błędów w przygotowaniu stempli, takich jak SIGl, SIGS. Od najczęściej spotykanej legendy na rewersie GROS.ARGE. SEX.REG.POL istnieje szereg odstępstw – pojawiają się skróty GROSS, ARGEN, POLO lub PO.
• Obwódka wewnętrzna na awersie i rewersie ulega zmianie kilkakrotnie w okresie wybijania szóstaków. Znana jest w trzech głównych odmianach: sznurkowej, perełkowej i liniowej. Występują one w różnych kombinacjach, np. awers -obwódka sznurkowa, rewers -perełkowa lub awers i rewers -perełkowa.

Wszystkie przywołane cechy umożliwiają klasyfikację szóstaków krakowskich Zygmunta III Wazy i pozwalają na prawidłowe ich ułożenie, zgodne z przebiegiem okresu ich wybijania.