Do sprzedaży trafił już drugi numer "Warszawskich Pamiętników Numizmatycznych". Numer pierwszy został bardzo przychylnie przyjęty przez środowisko numizmatyczne i mimo iż od premiery minęło trochę czasu, cały czas cieszy się dużym zainteresowaniem. Mamy nadzieję, że równie przychylnie przyjęty zostanie numer drugi. Poniżej prezentujemy spis treści drugiego numeru - znalazło się w nim 13 interesujących artykułów. Czasopismo można kupić w dobrych sklepach numizmatycznych lub zamówić wysyłkowo TUTAJ.

 

Spis treści drugiego numeru "Warszawskich Pamiętników Numizmatycznych" - KUP TERAZ

1. Damnatio Memoriae Gety. Świadectwo monetarne
Eliza Walczak, Muzeum Narodowe w Warszawie

2. Pieniądz kruszcowy w kaliskim skupisku osadniczym w końcu XI i na początku XII stulecia
Adam Kędzierski, Instytut Archeologii i Historii PAN, Oddział w Kaliszu

3. Uwagi dotyczące pochodzenia denarów krzyżowych będących w obiegu na ziemiach polskich
Witold Nakielski, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Oddział Łódzki

4. O sposobie wytwarzania denarów krzyżowych
Kazimierz Drożdż, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Oddział Warszawski

5. Trzy rzadkie dirhemy ze skarbu w Bryli
Edward Soczewiński, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Oddział Lubelski

6. Wybrane problemy interpretacyjne związane z medalami upamiętniającymi koronację Władysława IV
Jan Gustaw Rokita, Uniwersytet im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

7. Monety zamojskie z roku 1813
Jacek Feduszka, Muzeum w Zamościu

8. Działania władz Powstania Styczniowego 1863 roku zmierzające do emisji banknotów
Jerzy Koziczyński, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Oddział Płocki

9. Bank Polski w latach 1863-1894
Juliusz Bieniaś, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, Oddział Warszawski

10. Gabinet Numizmatyczny Muzeum Narodowego w Krakowie, wczoraj i dziś
Jarosław Bodzek, Muzeum Narodowe w Krakowie

11. Jak powstawał Gabinet Numizmatyczny Zamku Królewskiego w Warszawie
Marta Męclewska, Zamek Królewski w Warszawie

12. Charakterystyka zbiorów Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Mazowieckiego w Płocku
Grażyna Tryka, Muzeum Mazowieckie w Płocku

13. Prawne aspekty kolekcjonowania monet
Paweł Groński, Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, sędzia Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie
 

 

 WYBRANE STRESZCZENIA ARTYKUŁÓW:

 

 

Eliza Walczak, Damnatiomemoriae Gety na monetach ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie
 

Damnatiomemoriae (łac. potępienie pamięci) - w starożytnym Rzymie kara nakładana za przestępstwa przeciwko ludowi rzymskiemu, a polegająca przede wszystkim na wymazaniu skazanego z pamięci, zakazie noszenia jego nazwiska przez potomków i na zniszczeniu jego wszelkich wizerunków.

W okresie cesarstwa potępienie pamięci stosowane było wobec szczególnie znienawidzonych cesarzy. Pierwszym cesarzem, którego spotkała ta kara był Kaligula, potem dotknęła m.in. Nerona, Domicjana czy Maksymina Traka wraz z synem. Przy czym niektórzy, jak Kommodus czy Gordian II, z czasem byli rehabilitowani przez późniejszych następców.

Po uchwaleniu przez senat damnatiomemoriæ posągi potępionego cesarza rozbijano, niszczono jego postacie i portrety na malowidłach czy freskach, a imię skuwano ze wszystkich inskrypcji i wymazywano z wszelkich dokumentów.

Niekiedy, jak w przypadku Gety, młodszego syna cesarza Septymiusza Sewera, zniszczenia objęły nawet wizerunki na monetach, czego przykładami są dwie brązowe monety prowincjonalnorzymskie ze zbiorów Gabinetu Monet i Medali w Muzeum Narodowym w Warszawie (fot. 6 i 7). Obie wybite zostały w mennicy Stratonicea w Karii przez Karakallę i Getę w latach 197-211. Po zamordowaniu Gety w początkach 212 roku i ogłoszeniu jego damnatiomemoriae przez Karakallę na obydwu monetach zniszczono jego wizerunek usuwając po jednym popiersiu.

 

 

 

Dr Jacek Deduszka, Monety i stemple mennicze z oblężenia Zamośćia w 1813 r.

Na początku września 1813 roku uruchomiono w twierdzy zamojskiej także mennicę. 3 IX 1813 roku gen. Hauke, wobec braku pieniędzy w kasie garnizonu twierdzy i niemożliwości wypłacenia żołdu wojsku, wydał rozkaz urządzenia mennicy w twierdzy i wybijania ze starych sześciokrajcarowych monet austriackich, znajdujących się w kasie magistratu zamojskiego, miedzianych monet sześciogroszowych oraz z przejętych sreber po zakonie franciszkańskim (przechowywanych w kolegiacie zamojskiej), po przetopieniu, emisję srebrnych monet dwuzłotowych. Z wyemitowanych pieniędzy opłacono nie tylko żołd wojsku, ale także pensje urzędnikom administracji w twierdzy oraz żołd jeńcom rosyjskim. Organizacją mennicy zamojskiej zajęli się z rozkazu komendanta twierdzy kpt. Stanisław Kontecki, kpt. Kazimierz Machnicki - komendant placu twierdzy i Ignacy Zarębski – podprefekt i cywilny komisarz pełnomocny. Na specjalnie do tego celu skonstruowanej maszynie, obsługiwanej ręcznie, wybito srebrne dwuzłotówki na sumę 15 660 złp, 4330 szt. miedzianych sześciogroszówek na sumę 266 złp.

Do emisji monet przystąpiono na początku listopada 1813 r.. Sytuacja twierdzy stawała się już wtedy bardzo trudna. Z czasem beznadziejność dalszej obrony stawała się coraz bardziej widoczna. Po wydaniu 23 XI rozkazu przez komendanta twierdzy o wypłaceniu żołdu i pensji urzędnikom oraz zapomóg dla jeńców rosyjskich za 5 dni, tego też dnia zniszczono mennicę a resztę pozostałego srebra, zarówno kruszcu przetopionego jak i przedmiotów, zwrócono do magistratu zamojskiego w depozyt, aby powróciły w przyszłości do oo. franciszkanów. Wybicie monet w oblężonym Zamościu było wydarzeniem wyjątkowym i bodaj jedynym takim przypadkiem w dziejach wojennych XIX wieku na ziemiach polskich.

Zarówno całościowy opis przygotowań do emisji monet w oblężonej twierdzy jak i charakterystykę wyemitowanego pieniądza, jak też maszyny menniczej skonstruowanej w Zamościu, zawiera pełny tekst artykułu, jak i towarzysząca mu prezentacja multimedialna.

Paweł Groński, Prawne aspekty kolekcjonowania monet

 Celem publikacji jest przedstawienie kolekcjonerowi podstawowych przepisów prawa polskiego oraz międzynarodowego regulujących ochronę zabytków, w tym monet zabytkowych, począwszy od statusu monety zabytkowej, poprzez problem nielegalnych wykopalisk, skończywszy na możliwości wywozu monet zabytkowych poza granice kraju oraz przywóz takich walorów na obszar Rzeczypospolitej Polskiej.

Artykuł zawiera także przydatne informacje dotyczące zasad naliczania należności podatkowych i celnych wynikających z importu monet z krajów UE oraz spoza obszaru UE, a także z nabycia lub sprzedaży monet na terenie kraju. Autor przedstawia treść zasadniczych regulacji prawnych dotyczących zarówno poszukiwania monet o charakterze zabytkowym oraz ich nabywania i sprzedaży. Prezentuje także w przystępny sposób oraz poddaje analizie również przepisy celne i podatkowe dotyczące obrotu monetami o charakterze kolekcjonerskim na terenie kraju oraz obszaru UE. W publikacji wskazano także marginalnie na regulacje prawne dotyczące monet zakwalifikowanych jako złoto inwestycyjne, traktowane inaczej, niż walory numizmatyczne.

Jerzy Koziczyński, Działania władz Powstania Styczniowego 1863 r. zmierzające do emisji banknotów

 Artykuł przedstawia mało znaną historię emisji pieniądza papierowego, o oficjalnej nazwie „moneta narodowa polska” z czasów powstania styczniowego w 1863 r. Najnowsze badania, materiały źródłowe i własne archiwum pozwoliły autorowi na odtworzenie jednego z nominałów tego pieniądza, o wartości 2 złotych polskich. Fakt ten zasługuje na szczególną uwagę, gdyż do dzisiaj nie zachował się –prawdopodobnie – żaden bilet z tej powstańczej emisji pieniądza papierowego.

Juliusz Bieniaś, Bank Polski w latach 1863 – 1894

Artykuł prezentuje losy Banku Polskiego po Powstaniu Styczniowym oraz Warszawskiego Kantoru Banku Państwa który powstał na bazie zlikwidowanego w 1886 roku Banku Polskiego. W tekście naszkicowane zostały zagadnienia związane z wcześniejszą przedpowstaniową działalnością Banku. Przeanalizowany został statut i podstawowe operacje bankowe jakie przeprowadzał Bank Polski w różnych okresach swojego funkcjonowania. Naszkicowany został proces ewolucyjnego ograniczania zakresu działalności banku przez władze centralne Imperium Rosyjskiego. 

Analizę funkcjonowania banku oparto o wzajemne relacje występujące pomiędzy bankowością rosyjską a bankowością autonomicznego Królestwa Polskiego. Zaprezentowane zostały podstawy reformy rosyjskiego prawa bankowego z 1859 roku i jego późniejsze zmiany z lat 1872 i 1883 a na ich tle próby zmian w funkcjonowaniu Banku Polskiego przeprowadzane przez ówczesnych dyrektorów banku. Opisana została struktura oddziałów terenowych po 1865 roku, ich funkcje i operacje finansowe. Przytoczona została statystyka operacji finansowych Warszawskiego Kantoru Banku Państwa i jego oddziałów terenowych w 1911 roku. Dane te zostały odniesione do sytuacji gospodarczej Królestwa Polskiego i powiązane z rozmieszczeniem  centrów gospodarczych na interesującym nas obszarze. Datą zamykającą rozważania na temat bankowości polskiej pod zaborem rosyjskim jest 11 listopada 1918 roku. Od tego momentu mówimy już o bankowości Polski niepodległej.

Witold Nakielski, Uwagi dotyczące pochodzenia denarów krzyżowych będących w obiegu na ziemiach polskich.

Mennictwo polskie końca XI i początku XII wieku jest od niemal dwóch wieków dość dobrze znane. Dostępne są zarówno opracowania naukowe, aktualne do dzisiaj, jak i katalogi kolekcjonerskie. Dopiero ostatnie ćwierć wieku badań numizmatycznych posunęły w sposób istotny wiedzę o tym okresie. Na pierwszy plan wysuwają się opracowania poszerzające nie tylko bazę materiałową badań w postaci inwentaryzacji znalezisk, ale także dające szersze spojrzenie na gospodarkę pieniężną na tle historycznym.

Przedstawiona praca daje oprócz ogólnego przeglądu mennictwa książęcego Bolesława II Szczodrego, Władysława Hermana i Bolesława III Krzywoustego prowadzonego w mennicy centralnej w Krakowie, także wgląd w działanie mennic lokalnych, dotychczas nieznane zupełnie lub fragmentarycznie, na ogół z błędnymi atrybucjami.

Analiza depozytów z Kopacza i Środy Wielkopolskiej pozwoliła autorowi zaproponować kilka nowych atrybucji[1], zarówno monet Bolesława III Krzywoustego jako księcia śląskiego 1097-1107, bitych w mennicy Legnickiej i Wrocławskiej, denarów z jego imieniem i anonimowych denarów krzyżowych, ale także monet wielkopolskich, nie tylko z Kalisza[2], ale Poznania i być może Gniezna. Prace badawcze nad depozytem ze Środy Wlkp. są w fazie początkowej, zaprezentowano jedynie denary krzyżowe typu CNP V, powiązanych łańcuchem stempli, bez wątpienia wielkopolskiej atrybucji (Poznań?). Poznań mógł być tą mennicą, która zapoczątkowała emisję polskich naśladownictw denarów krzyżowych. Wielkopolska odczuła pierwsza zahamowanie strumienia eksportu saskiego pieniądza kruszcowego.

Krzyżówki typu VI ze Środy potwierdzają ustalenia Kędzierskiego o działalności mennicy kaliskiej Hermana i Zbigniewa. Szeroki zasięg obiegu produktów mennic śląskich i wielkopolskich świadczy o wysokim stopniu upieniężnienia runku i rozwoju gospodarczym Polski 3-ciej tercji XI i początków XII wieku, mimo poważnych zawirowań politycznych.

Temat polskich denarów krzyżowych, ich rozpoznanie i wydzielenie z pośród masy krzyżówek obiegających na rynku poszczególnych prowincji państwa polskiego jest skrajnie trudne. Prowadząc badania nad depozytem z Kopacza wypracowałem metodę systematyzującą i ułatwiającą poszukiwania krzyżówek polskiej atrybucji. Przedstawiłem ją w skrócie, licząc na naśladowców.

Proponuję uzupełnienie listy polskich emitentów monet końca XI w. o dotychczas zupełnie pomijanego Mieszka Bolesławowica, powracającego z wygnania syna króla Bolesława Szczodrego. Mieszko w 1086 roku został uposażony dzielnicą krakowską wraz z czynną, dobrze zorganizowaną mennicą, oraz terenami srebronośnymi Łośnia. Proponowane monety przydzielone Mieszkowi Bolesławowicowi są przedstawione na ryc. 2.

Niezmiernie frapujący, ciekawy i nieco zapomniany zabytek stanowi zamieszczony na ryc. 6 d brakteat, przydzielany[3] Bolesławowi III Krzywoustemu, będący repliką wyobrażenia z krakowskiego denara typu II tego władcy datowanego na lata 1107-1113. Byłby to jeden z pierwszych brakteatów w Europie, współczesny z takimi monetami miśnieńskimi.

W załączonym katalogu monet szczególną uwagę zwróciłem na monety rzadkie, mniej, lub wcale nieznane, albo znane pod inną atrybucją.